උණුදිය මුදා හරින පේරු හි මායා නදිය – යෝද සර්ප ආත්මයක් රැගෙන ගලා බසී
අපි බොහෝ දෙනෙක් උණු දිය උල්පත් ගැන අහලා තියෙනවා වගේම ඒවා බලන්න ගිහින් තියෙනවා.
උණු දිය උල්පත් කියන්නේ භූතාපජ ශක්තියෙන් රත් වුන උණුසුම් ජලය සහිත ජල කඳන්.
අපි අද කතා කරන්නේ උණු දිය උල්පතකින් එන ජලය වගේ උණුසුම් ජලය තියෙන ගංඟාවක් ගැන.
මේ ගඟ ෂැනේ-ටිම්පිෂ්කා.
මේක ලෝකයේ තියෙන උණුසුම්ම ගඟ කිවුවොත් හරි.
ෂැනේ-ටිම්පිෂ්කා කියන්නේ අප දන්න අනෙකුත් ගංගා වගේ ගංගාවක් නෙමෙයි.
මේක වචනයේ පරිසමාප්ත අර්ථයෙන්ම උතුරන ජල කඳක්.
ඇත්තටම අපි මේ කතා කරන්නේ සෙල්සියස් අංශක 100 ක උතුරන ජලයක් ගැන.
ෂැනේ-ටිම්පිෂ්කා කියන්නේ ලෝකේ තියෙන එකම උතුරන ගංගාව.
පේරු හි ඇමසන් වැසි වනාන්තරයේ හදවතේ ගැඹුරින් පිහිටා ඇති මෙය විද්‍යාඥයින් සහ ගවේෂකයින් මවිතයට පත් කළ ස්වාභාවික පුදුමයක්.
“ඇමසන් වනාන්තරයේ උතුරන ගඟ” ලෙස වඩාත් ජනප්‍රියව හැඳින්වෙන ෂනායි-ටිම්පිෂ්කා, පැචිටියා ගඟේ අතු ගංගාවක්.
එය ඇමසන් ගඟේ ප්‍රධාන ගංගාව වන උකායාලි ගඟට ගලා යනවා.
ලොව විශාලතම ලේඛනගත තාප ගංගාවලින් එකක් විදිහට තමයි මේ ගංගාව හඳුන්වන්නේ.
මුළු ගංගා පද්ධතියම කිලෝමීටර 9 ඒ කියන්නේ සැතපුම් 5.6 පමණ වනවා.
නමුත් එහි පහළ කිලෝමීටර 6.3 ක්පමණක් තාපජ බව තමයි පැවසෙන්නේ.
එහි ගැඹුරුම ස්ථානය මීටර් 4.5 ක් පමණ වනවා.
පළල මීටර් 30ක් පමණ වන බවයි වාර්තා වන්නේ.
මෙම ගංඟාව ජල මූලාශ්‍රයේදී, එහි උෂ්ණත්වය සාමාන්‍ය වනාන්තර ඇළකට සමාන වනවා.
එය 27 °C පමණ වන බවයි වාර්තා වන්නේ.
මෙම ඇළ භූ විද්‍යාත්මක දෝෂ කලාප හරහා ගලා යන විට, උණුසුම් භූතාපජ ජලය පෘථිවියේ ගැඹුරින් ඉහළට නැඟී උෂ්ණත්වය බෙහෙවින් වැඩි කරනවා.
ගඟේ මෙතෙක් මනින ලද ඉහළම උෂ්ණත්වය උණු දිය උල්පතක 99.1 °C වූ බවයි පැවසෙන්නේ.
මෙතෙක් වාර්තා වූ ඉහළම සාමාන්‍ය ගංගා උෂ්ණත්වය 95 °C පමණ වනවා.
“Shanay-timpishka” යන නමේ තේරුම ‘සූර්යයාගේ තාපයෙන් තම්බා’ යන්නයි
“shanay” (සූර්යයාගේ තාපය) සහ “timpu” “උණු කිරීමට” යනුවෙන් හඳුන්වනවා.
නමුත් තාපයේ ප්‍රභවය ඇත්ත වශයෙන්ම භූතාපජ වනවා.
මෙම ස්ථානය සඳහා වඩාත් ජනප්‍රිය වී ඇත්තේ “උතුරන ගඟ” හෝ “රියෝ හිර්වියන්ට් යන නම් වලින්.
ගඟේ තනි උණු දිය උල්පතක් සාමාන්‍යයෙන් “ලා බොම්බා” ඒ කියන්නේ “පොම්පය” ලෙස හැඳින්වෙනවා.
මෙම ගංගාව පිහිටා තියෙන්නේ පේරු හි, හුවානුකෝ ප්‍රාන්තයේ, පුවර්ටෝ ඉන්කා පළාතේ සහ හොනෝරියා දිස්ත්‍රික්කයේ.
පැචිටියා ගඟේ ජල පෝෂකයේ කොටසක් ලෙස, එය ඇමසන් “ඔමගුවා” වනාන්තරයේ පිහිටා තිබෙනවා.
උතුරන වතුර “ජලයේ මව” ලෙස හැඳින්වෙන යෝධ සර්ප ආත්මයක් වන යකුමාමා විසින් උපත ලබන බව ප්‍රාදේශීය ෂාමන්වරු විශ්වාස කරනව.
ෂැමනික් දෘෂ්ටිකෝණය ගංගාව පෘථිවියේ ගැඹුරින් බලවත්, ජීවය දෙන බලවේගයක් විසින් උපත ලැබූ පූජනීය වස්තුවක් ලෙස සලකනවා.
මෙම තාපයේ ප්‍රභවය සඳහා ප්‍රමුඛ න්‍යාය වන්නේ පෘථිවියේ භූ තාප අනුක්‍රමණයෙන්.
පෘථිවි ආවරණයට සමීප වීම නිසා, භූගත ජලය මතුපිට ජලයට වඩා ඉහළ උෂ්ණත්වයකින් යුක්ත වනවා.
න්‍යාය නම් වැසි ජලය ඇමසන් වැසි වනාන්තරයේ මතුපිටට වැටෙන අතර එය කබොලට පහළට ගමන් කරන ගැඹුරට මුල් බැසගත් දෝෂ සොයා ගන්නා බවයි.
මේ අනුව ජලය භූ තාප අනුක්‍රමණයට අනුකූලව රත් කරනු ලැබෙනවා.
ඉන්පසු එය එහි ගංගාව උණුසුම් කිරීමට ක්‍රියා කරන දෝෂ සහිත උණු දිය උල්පත් හරහා පෘථිවි මතුපිටට පෝෂණය වනවා.
මෙම ප්‍රදේශය වන විනාශයෙන් තර්ජනයට ලක්ව තිබෙනවා.
නැෂනල් ජියෝග්‍රැෆික් සඟරාවට අනුව, මෙයින් සියයට අනූනවයක් දක්වාම සිදුවන්නේ දේශීය ආදිවාසී ජනගහනය විශාල ගස්වලින් ලබාගත් ඉහළ වටිනාකමක් ඇති දැව විකුණා, ඉතිරි කොටස පුළුස්සා දැමීමයි.
ඉතිරිව ඇති එකම නිර්මල වනාන්තර කොටස වන්නේ දඩ මුදල් යටතේ පාරිසරික රෙගුලාසිවලට අනුකූල වන දේශීය තෙල් හා ගෑස් සමාගමක් වන මේපල් එනර්ජි වෙත ලබා දී ඇති කොටසයි.
ගඟ පිහිටලා තියෙන්නේ පේරු හි සශ්‍රීක හුවානුකෝ උස් වනාන්තරයේ කොටසක් වන මායන්තුයාකු අභයභූමියේ.
මෙම ප්‍රදේශය අෂානින්කා ප්‍රජාවක් වාසය කරනවා.
ඔවුන් ගඟට සහ එහි වටපිටාවට ගැඹුරු අධ්‍යාත්මික සම්බන්ධතා පවත්වනවා.
මේ මුළු ගඟම උතුරන වතුරෙන් පිරුණු විශාල භාජනයක් වන ගඟක් නොවේ.
ගඟේ සමහර කොටස් උණුසුම් නමුත් ඉක්මනින් එහි ගිලීමට හිතෙන තරම් සුවපහසුයි.
ඒවගේම ජලය උතුරන කොටසක් තිබෙනවා.
එවන් ස්ථානවල ජලයට ඇතුළු වීමට නොහැකියි.
මෙම ගංගාව කිසිදු ජීවියෙකුට සහාය නොදක්වන බව පුදුමයක් නොවේ.
සත්ව ජනගහනය දැක ගන්නට නොමැති තරමට අඩු බව තමයි වාර්තා වන්නේ.
ගඟ උණුසුම් වූ ස්ථානවල ශාක ඝනත්වය ඉතා අල්පයි.
තවත් ස්ථානවල ශාක ගහනයක් දක්නට නොලැබෙන බව වාර්තා වනවා.
සමස්තයක් වශයෙන්, තාපය ජෛව විවිධත්වයට අහිතකර ලෙස බලපාන බව පෙනෙන්නට තිබෙනවා.
මෙම කලාපයට පැමිණෙන අමුත්තන් බොහෝ විට උතුරන ගංගාව දෙස විස්මයෙන් බලා සිටිනවා.
එය පෘථිවියේ භූතාපජ බලයට සාක්ෂියක්.
කෙසේ නමුත් අභයභූමිය නැරඹීමේදී, ඇමසෝනියානු ජනයාගේ පොහොසත් සංස්කෘතික උරුමය අගය නොකර සිටිය නොහැකියි.
ෂානේ-ටිම්පිෂ්කා හි උතුරන ජලය විද්‍යාත්මක කුතුහලයෙන් සහ ෂැමනික් පුරාවෘත්තයෙන් පිරී පවතිනවා.
ගංගාව සංචාරය කරන අයව ආකර්ෂණය කර ගැනීමට සහ ආශ්වාදයක් ලබා දීමට දිගින් දිගටම කටයුතු කරනවා.
මේ තමයි සොබාදහමේ විශ්මයජනක බව.
එය අපව පුදුමයෙන් පුදුමයට පත් කරවනවා.
